Shum Bola: Milliy Oyin

Xalqimizning ardoqli adibi Gafur Gulom qalamiga mansub bolmish Shum bola qissasini ayrimlar soddagina, faqat kulguli sarguzashtlardan iborat asar hisoblaydi.
Aslida ham shundaymi
Shum bola qissasi dastlab Mushtum jurnalida bosildi, songra Dovdirash nomi bilan kitobcha holida nashr etilgan boldi.
Asarning dastlabki nashrlarida Achchiobod, Kokterak degan nomlar uchrasa-da, voqealarning qachon va qayerda bolib otgani nomalum edi.
Asar boshida Soli, Tolagan degan bolalar tilga olinsa-da, keyin ular shu boyicha tushib qolar va Omon bilan Shum bolaning uchrashishlari tasodifiy roy berardi.
Har holda asar umumiy otmish haqidagi chopchak kabi taassurot uygotardi.
Bu falokatli ishni Yoldosh boshladi degan gap bilan ekspozitsiyasiz boshlangan asarni konkret zamon va makon bilan boglash qiyin edi.
Keyin qayta ishlangan variantda esa asosiy voqealar kechadigan joy koloriti va qahramonlar xarakterini shakllantiruvchi shart-sharoitlar tasvirlanadi.
Bu yerda birinchi jahon urushi arafasidagi Toshkentning ijtimoiy qiyofasi chiziladi; shahar xalqining mashguloti, ularning ozaro munosabati, ongi, tushunchasi, boylar va kambagallarning, shaharning ijtimoiy-iqtisodiy, madaniy taraqqiyotini xarakterlovchi belgi-koloritlar beriladi.
Rastalar obod.
Qaymoq bozorining burilishida, mahkamaning boshida, Ilhom samovarchining kattakon choyxonasi bolib, unda grammafon chalinadi.
Turli plastinkalar orqali Toychi hofiz, Hamroqul qori, Hoji Abdul-Aziz va Fargona yallachi xotinlari ketma-ket maqomlar, yallalar, ashulalar aytadi.
Choyxonada joy yetishmaydi deb boshlagan yozuvchi kitobxonni nayrangboz savdogarlar, qaldirgoch suratli konyak ichayotgan boyvachchalar, kambagal kosib va dehqonlar, bozorda sangib yurgan daydi bolalar, hatto, jinnilar bilan tanishtiradi, ularning aqldan ozish sabablari haqida hikoya qiladi.
Masalan, ulardan biriga jinnilik hukumatdan tekkan, shuning uchun Nikolay, Kaufman, Mochalov, Nabi kabi mirshablarni sokaveradi, deb tariflaydi.
Shum bolaning sozi orqali aytilayotgan va tushuntirilayotgan bunday voqealar osha davrdagi xalq ahvolini korsatishda ayricha qimmatga egadir.
Adib qissa personajlari bolmish bolalarning ota-onasi kasb-korini bayon qilib, kopchiligi bosmaxona va qandolatxona ishchilari edi, deydi.
Shuningdek, yozuvchi Shum bolaning ortoqlariga, ularning ota-onalariga xos xususiyatlarga mahorat bilan chizgilar beradi.
Eng muhimi, bu qissada bolalarning sayoq yurishi va oz boshlaridan har xil sarguzashtlar otkazishining boisini ham ochib berib, Shum bolaning sarguzashtlari tarixiga hayotiy tus beradi.
Yani bunday zoraki sarguzashtlar zamirida ogir turmush sharoiti yotganligini mohirona korsatadi.
Yozuvchi osha davrda shaharda ishsizlik avj olishi tufayli bolalar tugul kattalar ham qiynalganini takidlaydi.
Kitobxon shum bolalarni, ertadan kech kocha-kuyda sandiroqlab yuradigan uvin-toda bekorchilarni korgach, ularning uyni tashlab chiqib ketib, oz boshlaridan katta sarguzashtlar otkazishiga sira shubha qilmaydi.
Qissaning dastlabki nusxasida Shum bolaning uch-tort dosti tilga olinsa-da, ulardan faqat Omongina keyingi, qayta ishlangan nusxaga kiritilgan.
Shum bola ikkisi zohiran kulguli, botinan gussali bolgan hangomalarni boshdan otkazishadi.
Yuqoridagi misollardan korinib turibdiki, atoqli adib Gafur Gulomning Shum bola qissasi, shunchaki, yengil-yelpi hangomalarga yogrilgan asar emas.
Uning zamirida yotgan achchiq haqiqat har bir oquvchini jiddiy oyga toldiradi.
Tegishli xulosalar chiqarishga undaydi

Page navigation:

• < Prev
• Next >